Pielęgniarstwo

Uroczystość "czepkowania" wiąże się z tradycją i symboliką profesji pielęgniarskiej. Przygotowując kandydatów do zawodu zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, musimy mieć świadomość, że istota procesu modelowania pożądanych cech osobowości opiera się między innymi na przeszłości i tradycji, w tym również symbolice zawodu.

W przypadku Instytutu Pielęgniarstwa PWSZ w Nysie jest to z jednej strony kontynuacja tradycji szkolnictwa pielęgniarskiego wraz z jego rytuałami, a z drugiej zaś strony podkreślenie uczestnictwa w obchodach Międzynarodowego Dnia Pielęgniarki (12 maja) oraz Międzynarodowego Dnia Położnej (5 maja).

Bardzo ogólnie, symbole pielęgniarstwa to oczywiste, czytelne znaki przyjęte za istotne dla pielęgniarstwa.
Do podstawowych należą:

• czepek pielęgniarski,
• mundur pielęgniarski,
• hymn pielęgniarski,
• lampka oliwna - (tzw. lampka Nightingale).

Czepek pielęgniarski to nakrycie głowy noszone przez pielęgniarki. Powszechnie uważa się, że stanowi pozostałość starego zwyczaju nakrywania głowy przez kobiety.
Posiada ono znaczenie:

• symboliczne - czyli pokora i chęć służenia innym ludziom;
• funkcjonalne - jako ochrona, zabezpieczenie nierzadko długich włosów.

Analiza literatury wskazuje, że czepki były noszone przez pielęgniarki w szpitalu w Beellevue (Ameryka) jeszcze przed 1876 rokiem. Pierwsze czepki nazywane były przeciwkurzowymi, a ich zadaniem była wyłącznie ochrona włosów przed zabrudzeniem, w związku z czym pokrywały całą głowę, nie wzbudzając wrażeń estetycznych ani u osób je noszących, ani u pacjentów. Wraz z upływem czasu kształt czepka ulegał zmianie, ale barwa była zawsze taka sama, tj. biała. W najbardziej współczesnej wersji czepek przykrywał jedynie część włosów, a jego znaczenie było symboliczno-informacyjne - jestem pielęgniarką.

Czepki wykonane były najczęściej z muślinu, organdyny, płótna, batystu, a ostatnio również z plastiku. W zależności od rodzaju surowca, z którego czepek był wykonany, wymagał on bardzo często specjalnego postępowania, tj. prania, mocnego krochmalenia i prasowania bądź wybielania i dezynfekcji.

W Polsce czepki nosiły uczennice pierwszej szkoły pielęgniarskiej w Krakowie (1911 r.) - miały one kształt okrągły z niedużym wyłogiem, przykrywały włosy, okazjonalnie (z powodu wyjścia na ulicę) na czepek zakładany był granatowy welonik.

Później wprowadzono czepki okrągłe, marszczone, pokrywające całą głowę, zapinane z tyłu na guziki bądź wszywane do patek z tyłu (Kraków, Warszawa).

Następnie wprowadzono tzw, czepki „motylki" okalające wyłogiem całą głowę (Poznań, Warszawa).

Pierwszy czepek otrzymywała uczennica szkoły pielęgniarskiej w czasie uroczystości "czepkowania", jako symbol pierwszego stopnia wtajemniczenia do zawodu pielęgniarki.

Aksamitka na czepku ma również swoją odrębną tradycję. Dawne prawo noszenia aksamitnych kapturków we Francji miały tylko kobiety wysoko urodzone pochodzące ze szlacheckich rodów. Na dworze Królowej Francji Marii Medycejskiej była położna - mieszczka Loysy Bourgeois Doursier (1563-1636 r.), która w czasie gdy przychodzili na świat następcy tronu, wykazywała się niezwykłymi umiejętnościami i wiedzą położniczą. W dowód wdzięczności i uznania królowa nadała jej przywilej noszenia aksamitnego kapturka, aksamitnego kołnierza i złotego łańcucha. W związku z powyższym, aksamitka miała odzwierciedlać profesjonalizm położnej, później również pielęgniarki.

Inne źródła podają, iż aksamitka uzewnętrznia na wzór wojskowy rangę osoby w zawodzie (uczennica, pielęgniarka). Uroczyste nałożenie aksamitnego paska na wyłogu czepka nosiło nazwę "paskowania".

Pierwsze paskowanie według relacji Jadwigi Iżyckiej wprowadziła szkoła w Warszawie, wzorując się na zwyczajach amerykańskich i zakładając uczennicom jeden wąski pasek na pół roku przed ukończeniem szkoły. Trzy paski umieszczane poprzecznie na wyłogu czepka wprowadzono wraz z kształceniem w liceach medycznych, a później w medycznych studiach zawodowych.

Warunki uzyskania prawa do noszenia oznak zawodu regulowało pismo okólne Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 1950 roku (Dz. U. Min. Zdr. z dn. 5 lutego 1950 r.), które podawało: „pielęgniarki, które ukończyły szkołę pielęgniarek lub złożyły państwowy egzamin, mogą nosić na czepkach pasek szerokości 2 cm w kolorze czarnym (czerwonym - położna, niebieskim - dietetyczka). Zgodnie z pismem, zabrania się noszenia wyżej podanych oznak przez inny personel.

Aktualnie, zgodnie z dążeniem środowiska pielęgniarskiego wyrażonym stanowiskiem I Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych z dnia 12 grudnia 1990 roku w sprawie identyfikatorów zawodowych pielęgniarek i położnych, uchyla się konieczność noszenia czepka jako identyfikatora zawodu, a nakłada obowiązek legitymowania się plakietką informacyjną o treści ustalonej decyzją okręgowego organu samorządowego. Wiele pielęgniarek przywiązanych do obecności symbolu czepka w zawodzie wpina w klapę ubioru służbowego metalową miniaturkę czepka pielęgniarskiego. Czepek pielęgniarski nadal stanowi element stroju galowego pielęgniarki.

opr. Dariusz Klonowsk